Odnowienie wyświęcania mniszek w Tradycji Theravady
Przełom i Wyzwania
Tradycja Therawady, przez wieki zubożona o zgromadzenie w pełni wyświęconych mniszek (bhikkhunī), doświadcza w ostatnich dekadach znaczącego odrodzenia tego statusu. Proces ten, choć spotyka się z oporem konserwatywnych środowisk, nabiera tempa dzięki reinterpretacji starożytnych tekstów winaji i wysiłkom współczesnych mnichów i mniszek. Punktem kulminacyjnym tego ruchu było historyczne wyświęcenie pierwszych bhikkhuni Theravady w Australii w 2009 roku, które stanowiło przełom w tajskiej leśnej tradycji na całym świecie.
Historyczne Zniknięcie i "Szklany Sufit"
Linia bhikkhuni w tradycji Theravady zanikła około XI wieku w Sri Lance, podczas okresu politycznych zawirowań, które zdziesiątkowały całą wspólnotę monastyczną. Przez wieki społeczeństwa Theravady musiały funkcjonować bez zgromadzenia mniszek, opierając się jedynie na mnichach, świeckich mężczyznach i świeckich kobietach. Początki zgromadzenia bhikkhuni, choć według niektórych interpretacji naznaczone niechęcią Buddy, ostatecznie doprowadziły do ustanowienia ich wspólnoty. Kluczową kwestią stały się osiem "zasad szacunku" (garudhammas), które Budda nałożył na Mahapajapati Gotami, swoją ciotkę i macochę, jako warunek jej wyświęcenia i wszystkich późniejszych mniszek. Zasady te, takie jak ta, że mniszka, niezależnie od stażu, zawsze musi ukłonić się mnichowi, bezsprzecznie pozycjonowały kobiety jako podrzędne w hierarchii monastycznej.
Szczególnie problematyczna stała się szósta zasada, która wymagała obecności zarówno starszych mnichów, jak i mniszek do wyświęcenia nowej mniszki. W obliczu braku istniejącej wspólnoty bhikkhuni, zasada ta stworzyła rodzaj "dylematu jajka i kurczaka", uniemożliwiając odrodzenie linii. Konserwatywni eksperci winaji podnosili trzy główne przeszkody prawne: pabbajjā (wyświęcenie nowicjuszki), szkolenie sikkhamānā (okres próbny) oraz upasampadā (pełne wyświęcenie), z których każde wymagało udziału istniejącej wspólnoty bhikkhuni. Argumentowali, że odnowienie złamanej linii było przywilejem zarezerwowanym wyłącznie dla w pełni oświeconego Buddy.
Międzynarodowy Postęp a Stagnacja Tradycji Ajahn Chah
Podczas gdy dyskusje na temat wyświęcania bhikkhuni toczyły się w międzynarodowym buddyzmie od lat 70. XX wieku, w wielu krajach postęp był znaczący. Pierwsze bhikkhuni Theravady zostały wyświęcone w latach 80., a Ayyā Khemā była jedną z nich. W latach 90. w Indiach i Sri Lance odbyły się liczne, dobrze nagłośnione ordynacje bhikkhuni. Sri Lanka, pomimo początkowego sprzeciwu, ma obecnie kilkaset bhikkhuni. Chatsumarn Kabalsingh (Dhammanandā) stała się pierwszą z nowego pokolenia tajskich bhikkhuni w 2003 roku, a Kambodża również ma małą społeczność bhikkhuni. Jednak Birma (Myanmar) miała haniebną historię prześladowań, w której bhikkhuni Saccavadī została uwięziona i zmuszona do zrzeczenia się ślubów po powrocie ze Sri Lanki.
W obliczu tych międzynarodowych postępów, tradycja Ajahn Chah, z której wywodzą się liczne wspólnoty na Zachodzie, pozostawała bierna. Rozwinęła jedynie nową platformę wyświęceń zwaną sīladharā, opartą na nowych zasadach wymyślonych w latach 80. przez Ajahna Sucitto. Chociaż niektórzy postrzegali sīladharā jako krok w kierunku wyświęcenia bhikkhuni, nie było żadnych rzeczywistych działań w tym kierunku. Kwestia wyświęcania bhikkhuni była konsekwentnie uciszana, ilekroć ją podnoszono.
Przełom w Australii: Rola Ajahna Brahma i Wspólnoty Dhammasara
Sytuacja zaczęła się zmieniać około 2002 roku, kiedy to bhante Sujato zaczął otwarcie rozmawiać z mnichami o potrzebie rozwiązania tej kwestii. Otrzymał wsparcie od Ajahna Brahma i w pewnym stopniu od Ajahna Sucitto. W 2006 roku Ajahn Brahm był już w pełni przekonany, że wyświęcanie bhikkhuni jest właściwą drogą, wspierany przez swoich mnichów, zwłaszcza Ajahna Brahmali. Równocześnie, wspólnota mniszek Dhammasara w Perth, założona pod koniec lat 90. przez Ajahn Vāyāmā, która nie przyjęła modelu angielskiego, rozwijała się na bazie dziesięciu precept. Wizyty innych bhikkhuni w Dhammasara pomogły mniszkom zrozumieć ich przyszłość.
W sierpniu 2009 roku, Ajahn Brahm i Ajahn Vāyāmā, po serii dyskusji, podjęli decyzję o przeprowadzeniu wyświęcenia bhikkhuni. Czuli, że ich wspólnoty są gotowe i chcieli uniknąć zorganizowanego sprzeciwu, który nieuchronnie nastąpiłby po ogłoszeniu daty. Zaproszono międzynarodową grupę ośmiu bhikkhuni, w tym Czcigodną Tathāālokā jako preceptorkę, oraz Ajahna Brahma i bhante Sujato jako recytatorów aktu po stronie mnichów. Cztery mniszki z Dhammasara – Czcigodne Vāyāmā, Nirodhā, Serī i Hassapaññā – miały zostać wyświęcone. Celowo nie włączono bhikkhuni z tradycji Mahajany ani koreańskich mnichów, aby uniknąć zarzutów ze strony konserwatywnych Theravadinów, mimo że uczestnicy ordynacji nie mieli z tym problemu.
Konsultacje ze zgromadzeniem mnichów w Bodhinyana, przeprowadzone w dniach poprzedzających ordynację, wykazały jednomyślne wsparcie. Jednak Ajahn Sumedho, odwiedzony przez Ajahna Brahma przed ordynacją, odradził ten krok, co wywołało natychmiastową reakcję sprzeciwu ze strony innych zachodnich Ajahnów. Ajahn Brahm odpowiedział, podkreślając szerokie konsultacje z jego społecznością, w tym z Wat Pa Pong. Pomimo presji, społeczności w Perth zachowały spokój i determinację.
Sama ceremonia wyświęcenia, odbyła się 22 października 2009 roku w hali Bodhinyana, ściśle według winaji palijskiej, z dodatkowymi akcentami ceremonialnymi z tradycji tajskiej. Kandydatki były wyświęcane w dwóch grupach po dwie. Pełna procedura odbyła się najpierw w zgromadzeniu bhikkhuni, a następnie została potwierdzona przez zgromadzenie mnichów. Rola mnichów polegała na potwierdzeniu ordynacji, pieczętując ją swoim "stemplem aprobaty". Po zakończeniu ceremonii, nowe bhikkhuni usiadły w otoczeniu obu zgromadzeń, recytując Metta Suttę w błogosławieństwie, a salę wypełniła niezapomniana radość i uniesienie.
Uzasadnienie Prawne i Etyczne Odnowienia
Odnowienie wyświęcania bhikkhuni było możliwe dzięki pracy uczonych i mnichów, którzy na nowo zinterpretowali winaję. Bhikkhu Anālayo, na przykład, przedstawił dowody tekstowe sugerujące, że Budda dopuszczał możliwość wyświęcania mniszek przez samych mnichów w przypadku braku innych mniszek. Ten argument, znany jako "jednostronne wyświęcenie" (single ordination), opiera się na tym, że Budda początkowo zezwolił mnichom na wyświęcanie bhikkhuni w sytuacji, gdy zgromadzenie bhikkhuni jeszcze nie istniało. To zezwolenie nigdy nie zostało cofnięte i mogło zostać ponownie zastosowane w czasach, gdy linia bhikkhuni zanikła.
Alternatywnym i preferowanym obecnie podejściem jest "podwójne wyświęcenie" (dual-Sangha ordination), w którym Theravada bhikkhus współpracują z bhikkhuni z tradycji azjatyckich, takich jak Dharmaguptaka (obecnie praktykowana w Chinach, Tajwanie, Korei i Wietnamie). winaja dharmaguptaki jest strukturalnie podobna do winaji palijskiej, co umożliwia uznanie ważności wyświęceń. Następnie, proces zwany daḷhikamma (akt wzmocnienia) może być wykorzystany do formalnego włączenia nowo wyświęconych bhikkhuni do Sanghi Theravady. W ten sposób, wyświęcenie w Bodhgaya w 1998 roku, z udziałem mnichów i mniszek z różnych tradycji, a następnie potwierdzone przez mnichów Theravady w Sarnath, stało się precedensem.
Ważnym, choć mniej znanym, prekursorem był Jetavan Sayadaw z Birmy, który już w 1949 roku argumentował w swoim komentarzu do Milindapañha, że mnisi mają prawo do odnowienia zaginionej Sanghi Bhikkhuni. Jego poglądy podkreślały, że zezwolenie Buddy na wyświęcanie bhikkhuni przez mnichów odzyskuje ważność w okresach, gdy Sangha Bhikkhuni nie istnieje.
Wyzwania i Perspektywy na Przyszłość
Pomimo tych postępów, odnowienie zgromadzenia bhikkhuni w Theravadzie nadal napotyka na znaczący opór w niektórych krajach, zwłaszcza w Tajlandii i Birmie. Konserwatywne środowiska często postrzegają to jako sprzeczne z winają i zagrożenie dla długowieczności buddyzmu. Ajahn Brahmavaso został nawet wykluczony z Tajskiego Lasu Sanghi za przewodniczenie wyświęceniom mniszek.
Jednak zwolennicy odnowienia argumentują, że Budda, będąc pragmatycznym nauczycielem, dostosowywał zasady do norm społecznych, aby wzbudzić i utrzymać zaufanie do Dhamma. W dzisiejszym świecie, gdzie równość płci jest cenioną wartością, odmawianie kobietom pełnego wyświęcenia jest postrzegane jako anachronizm, który szkodzi wizerunkowi buddyzmu. Odnowienie Sanghi Bhikkhuni jest postrzegane jako działanie zgodne z wewnętrznym duchem Dhammy, umożliwiające kobietom pełne uczestnictwo w życiu religijnym jako nauczycielki, uczone i liderki.
Dzięki odważnym krokom w krajach takich jak Sri Lanka i Australia, proces odnowienia wyświęcania bhikkhuni w tradycji Theravady nabiera rozpędu. Jest to złożona droga, na której ścierają się tradycja i nowoczesność, ale jej celem jest pełne przywrócenie czterech zgromadzeń Buddy – mnichów, mniszek, świeckich mężczyzn i świeckich kobiet – jako filarów Dhamma.
Bibliografia:
"How Australia’s first Theravada bhikkhuni ordination happened" Bhikkhu Sujato
On the Bhikkhunã Ordination Controversy Bhikkhu Anàlayo
The Validity of bhikkhunī Ordination by bhikkhus Only, According to the Pāli Vinaya Bhikkhu Anàlayo
Bhikkhuni Ordination: Buddhism’s Glass Ceiling Mary Talbot
White Bones Red Rot Black Snakes: A Buddhist Mythology of the Feminine Bhikkhu Sujato
The Revival of Bhikkhunī Ordination Bhikkhu Bodhi