Praktyka prowadząca do wyzwolenia to Środkowa Ścieżka (majjhimā paṭipadā) odnosi się ona do nauczania Buddy o unikaniu dwóch skrajności:
To droga polegająca na surowych praktykach ascetycznych, mających na celu oczyszczenie umysłu i ciała poprzez cierpienie. Budda nauczał, że obie te skrajności prowadzą do cierpienia i nie prowadzą do wolności. Zamiast tego, zalecał podążanie Środkową Ścieżką, która jest z dala od tych skrajności. Jest ona kluczem do osiągnięcia wyzwolenia od cierpienia (dukkha) i osiągnięcia stanu wyzwolenia (nibbana).
Samoudręczania (attakilamathānuyoga)
Oddawania się przyjemnościom zmysłowym (kāmasukhallikānuyoga)
To droga polegająca na poszukiwaniu szczęścia poprzez zaspokajanie pragnień i doznań.
Na środkową ścieżkę składają się trzy treningi.
Wczesny buddyzm podkreśla znaczenie treningu w trzech kluczowych obszarach ścieżki do wyzwolenia:
Sila jest fundamentalną koncepcją etyczną, obejmującą cnotę, moralne postępowanie i dyscyplinę, opartą na zasadzie nieszkodzenia (ahiṃsā).
Stanowi fundament Szlachetnej Ośmiorakiej Ścieżki, którą opiszemy poniżej, i jest niezbędna do oczyszczenia umysłu oraz duchowego rozwoju. Dla świeckich buddystów podstawą jest Pięć Wskazań, istnieją także Osiem i Dziesięć Wskazań.
Mnisi i mniszki przestrzegają reguł kodu monastycznego (vinaya). Sila jest ściśle powiązana z uważnością i mądrością, wspiera pozytywne skutki karmiczne i tworzy warunki do medytacji. Praktykowanie sily wymaga uważnej refleksji nad intencjami i działaniami w życiu codziennym. Ostatecznie, sila jest kluczowa na ścieżce buddyjskiej, prowadząc do wolności od wyrzutów sumienia i do ostatecznego wyzwolenia.
Trening Moralności (sila)
Samadhi odnosi się do skupienia, immersji i jedności umysłu.
Trening w samadhi polega na rozwijaniu zdolności do utrzymania uwagi na wybranym przedmiocie bez rozproszenia. Praktyka spokoju (samatha) jest często rozwijana w celu osiągnięcia samadhi. Ustanowienie uważności (satipaṭṭhāna) jest przedstawiana jako ścieżka do zjednoczenia (samadhi), miejsce, gdzie wszystko się jednoczy.
Dżhany (jhāna) są specyficznymi stanami umysłu wynikającymi z praktyki samadhi. Osiągnięcie dżhan wiąże się z oddzieleniem od zmysłowych przyjemności i niekorzystnych cech. Trening w dżhanach wymaga kontynuowania medytacji przez dłuższy czas.
Trening w Koncentracji (samādhi)
Pañña odnosi się do zrozumienia. W kontekście buddyjskim mądrość wykracza poza czysto intelektualne zrozumienie i inteligencję. Rozwój mądrości jest często powiązany z wglądem (vipassanā).
Bhante Sujato tłumaczy wipassanę jako rozeznanie (discernment), zdolność do jasnego widzenia i wyciągania prawidłowych wniosków. Wipassana pojawia się, gdy praktykuje się samadhi, pozwalając widzieć rzeczy takimi, jakie naprawdę są. Należy zaznaczyć, że zrozumienie wipassany we wczesnym buddyzmie nie jest tym samym co obecnie popularna forma praktyki medytacji Vipassany.
W przypadku wczesnego buddyzmu wipassana tak jak samatha to blisko powiązane cechy umysłu związane z medytacją. Późniejsza interpretacjia widzi w niej system technik medytacyjnych i powiązanych z nimi teorii praktyki.
Świadomość sytuacyjna (sampajañña) jest aspektem mądrości. Sampadżańńa polega na świadomości tego, co się dzieje, przyczyn i skutków, np. procesów zachodzących w ciele. Jest to przygotowawcza forma mądrości, rozwijana nawet przed medytacją. W Satipaṭṭhāna sutta sampadżańńa towarzyszy uważności (sati) i wysiłkowi (atapi).
Mądrość wiąże się z prawidłowym zrozumieniem (sammā-diṭṭhi) Czterech Szlachetnych Prawd i natury rzeczywistości.
Trening w mądrości obejmuje badanie Dhammy (dhamma-vicaya) i refleksję nad naukami Buddy w odniesieniu do własnego doświadczenia.
